Zasiłek rodzinny i pielęgnacyjny
opracowanie z serii "Poznaj Swoje Prawa"
Ostatnia modyfikacja: 15:50 09.08.2005

Stan prawny na dzień 1 stycznia 2002 r.
autor: Anna Gawrońska
UWAGA: 1 maja 2004 r. wejdą w życie najważniejsze zapisy ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2003 r., Nr 228, poz. 2255). Ustawa wprowadza nowe zasady przyznawania i wypłacania zasiłk?w rodzinnych oraz system dodatk?w. Więcej...

Nowy akt przedłużył r?wnież obowiązujący do końca 2003 r. okres zasiłkowy. Więcej...

Podstawy prawne:
- Ustawa z dn. 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych (Dz. U. z 1998 r., Nr 102, poz. 651 z p?źn. zm.)
- Rozporządzenie MPiPS z dn. 2 sierpnia 1999 r. w sprawie określenia wzor?w dokument?w i innych dowod?w niezbędnych do ustalenia prawa do zasiłku rodzinnego, pielęgnacyjnego i wychowawczego oraz szczeg?łowych zasad i trybu wypłaty tych zasiłk?w (Dz. U. z 1999 r., Nr 68, poz. 761)
I. ZASIŁEK RODZINNY - og?lne zasady przyznawania
Komu przysługuje zasiłek rodzinny?

Zasiłek rodzinny przysługuje uprawnionemu na członka rodziny. Osobą uprawnioną jest:
* obywatel polski, zamieszkały na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej,
* cudzoziemiec posiadający kartę stałego pobytu lub status uchodźcy, jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej.

Kiedy przysługuje zasiłek rodzinny?

W okresie od 1 czerwca 2002 r. do 31 grudnia 2003 r. zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli przeciętny miesięczny doch?d na osobę w rodzinie uprawnionego, uzyskany w roku 2001, nie przekracza 548 zł. (w przypadku os?b samotnie wychowujących dzieci oraz os?b wychowujących dzieci uprawnione do zasiłku pielęgnacyjnego - 612 zł).

UWAGA: Podane powyżej wysokości dochod?w obowiązywały początkowo w okresie od 1 czerwca 2002 r. do 31 maja 2003 r. Było to zgodne z og?lną zasadą m?wiącą o tym, że okres zasiłkowy - czyli prawo do zasiłku - ustala się na 12 miesięcy (od dnia 1 czerwca danego roku do 31 maja następnego roku kalendarzowego). Jednak w kwietniu 2003 r. zadecydowano o przedłużeniu okresu zasiłkowego oraz okresu, w kt?rym obowiązują podane wyżej wysokości dochod?w, jak r?wnież wysokości zasiłku (opisywane w dalszej części opracowania), do końca roku 2003.
* Oznacza to, że osoby, kt?rym przyznano prawo do zasiłku na okres czerwiec 2002-maj 2003 uzyskują automatyczne przedłużenie tego okresu do 31 grudna 2003 r . Nie muszą, jak co roku, ubiegać się o przyznanie zasiłku na kolejny okres. Nie dotyczy to oczywiście przypadk?w kiedy zmienia się sytuacja majątkowa danej osoby (rodziny) ponieważ pobierający zasiłek rodzinny mają obowiązek powiadomienia organu wypłacajacego zasiłek o uzyskaniu nowego źr?dła dochodu lub zmniejszeniu się ilości członk?w rodziny. Wtedy prawo do zasiłku ustala się ponownie.
* Oznacza to r?wnież, że osoby, kt?re zechcą ubiegać się o zasiłek rodzinny w 2003 r. nadal będą przedstawiały swoje dochody z roku 2001, z tym, że brane są r?wnież pod uwagę zmiany następujące w p?źniejszym okresie (utrata starych bądź uzyskanie nowych źr?deł dochodu lub zmiana liczebności rodziny).
* kolejne przedłużenie okresu zasiłkowego - patrz ramka na początku tekstu

Jak obliczyć średni doch?d na osobę w rodzinie?

Dodajemy dochody w rodzinie i dzielimy przez 12 miesięcy oraz przez liczbę członk?w rodziny. W przypadku utraty stałego źr?dła dochodu przed terminem ustalenia prawa do zasiłku rodzinnego, obliczamy doch?d z wyłączeniem utraconego źr?dła dochodu.
- W przypadku osiągania dochod?w z gospodarstwa rolnego, zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli na osobę w rodzinie uprawnionego przypada nie więcej niż 2 hektary przeliczeniowe.Przyjmuje się, że miesięczny doch?d z 2 ha przeliczeniowych za rok 2001 jest r?wny 548 zł.

Przy ustalaniu prawa do zasiłku rodzinnego uwzględnia się dochody członk?w rodziny: osoby ubiegającej się o zasiłek oraz jej małżonka i dzieci pozostających we wsp?lnym gospodarstwie domowym, to znaczy razem mieszkających i gospodarujących.
Do rodziny pozostającej we wsp?lnym gospodarstwie domowym zalicza się r?wnież:
a) małżonka przebywającego w domu opieki społecznej, jeżeli za jego pobyt w tej plac?wce rodzina płaci,
b) dzieci przebywające w internacie szkolnym, domu studenckim lub na stancji,
c) dzieci przebywające w domu pomocy społecznej, w domu dziecka lub innej plac?wce opiekuńczo-wychowawczej, jeżeli rodzina opłaca ich pobyt,
d) małżonka i dzieci nie mieszkających wsp?lnie z uprawnionym do zasiłku, na kt?rych ma być ustalony zasiłek (patrz niżej).
WAŻNE! Na jednego członka rodziny wypłaca się tylko jeden zasiłek rodzinny. W przypadku, gdy oboje rodzice/opiekunowie mają uprawnienia do zasiłku, zasiłek wypłaca się tylko temu rodzicowi/opiekunowi, kt?ry pierwszy wystąpi o wypłatę zasiłku. W takiej sytuacji drugi rodzic lub opiekun nie ma już prawa występowania o zasiłek. Jeżeli dziecko nie pozostaje we wsp?lnym gospodarstwie domowym z obojgiem rodzic?w, zasiłek rodzinny wypłaca się temu z rodzic?w, z kt?rym dziecko przebywa.

PONIŻEJ OPISUJEMY SYTUACJE, W JAKICH PRZYSŁUGUJE ZASIŁEK RODZINNY.

1. Zasiłek rodzinny przyznawany na dziecko
Kiedy przysługuje zasiłek na dziecko?

Zasiłek rodzinny na dziecko przysługuje do ukończenia przez dziecko 16 roku życia, a powyżej tego wieku wtedy, gdy dziecko kształci się w szkole, do czasu ukończenia nauki - nie dłużej jednak, niż do ukończenia przez nie 20 lat.
- Zasiłek przysługuje bez względu na wiek dziecka, jeżeli dziecko jest niepełnosprawne w stopniu znacznym lub umiarkowanym, pod warunkiem, że niepełnosprawność powstała w wieku dziecka uprawniającym do zasiłku.

Za dziecko uważa się:
1) dziecko własne rodzica starającego się o zasiłek, dziecko jego małżonka lub dziecko adoptowane,
2) wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, kt?rych opiekunem prawnym (na mocy wyroku sądowego) jest uprawniony lub jego małżonek,
3) dziecko przyjęte na wychowanie w ramach rodziny zastępczej.

Wyjątkowe przedłużenie okresu pobierania zasiłku:
* Jeżeli ukończenie przez dziecko 20 lat przypada na ostatni lub przedostatni rok nauki w szkole, zasiłek rodzinny wypłaca się odpowiednio do zakończenia bieżącego lub następnego roku szkolnego, nawet gdy dziecko uczy się dłużej.
* W przypadku przerwy w nauce, spowodowanej chorobą dziecka będącego nadal uczniem lub studentem, zasiłek rodzinny wypłaca się także za okres tej przerwy.

Kiedy zasiłek na dziecko nie przysługuje?

Zasiłek rodzinny nie przysługuje na dziecko:
1) kt?re zawarło związek małżeński i pozostaje w tym związku (chyba, że małżeństwo zawarły osoby uczące się w szkole),
2) przebywające w domu pomocy społecznej, w domu dziecka lub innej plac?wce opiekuńczo-wychowawczej, jeżeli za jego pobyt rodzina nie ponosi opłat,
3) kształcące się w szkole wojskowej lub innej szkole zapewniającej nieodpłatnie pełne utrzymanie (wyżywienie, umundurowanie, zakwaterowanie),
4) przebywające w zakładzie poprawczym lub karnym.

2. Zasiłek rodzinny przyznawany na małżonka
Kiedy przysługuje zasiłek rodzinny na małżonka?

Małżonek musi spełnić jeden z następujących warunk?w:
1) opiekuje się dzieckiem, kt?remu przysługuje zasiłek pielęgnacyjny (patrz informacje o zasiłku pielęgnacyjnym),
2) jest kobietą, kt?ra ukończyła 60 lat, lub mężczyzną, kt?ry ukończył 65 lat,
3) jest niepełnosprawny w stopniu znacznym lub umiarkowanym (zgodnie z orzeczeniem lekarskim).
Kiedy zasiłek na małżonka nie przysługuje?

Zasiłek nie przysługuje na małżonka, jeżeli:
1) przebywa on w zakładzie pomocy społecznej, a rodzina nie ponosi opłat za jego pobyt,
2) przebywa w zakładzie karnym,
3) osiąga miesięczne dochody brutto (czyli przed odliczeniem podatku i składek na ubezpieczenie społeczne) w kwocie r?wnej lub wyższej od najniższej renty, kwota ta zmienia się w ciągu roku, w zależności od waloryzacji świadczeń (od 1 marca 2003 r. wynosi 425,09 zł).
WAŻNE! Małżonkowie nie mogą otrzymywać zasiłku wzajemnie na siebie!

Zasiłek nie przysługuje r?wnież na członk?w rodziny mieszkających za granicą lub przebywających poza granicami kraju dłużej niż 3 miesiące. Zasada ta nie dotyczy student?w uczących się za granicą oraz członk?w rodziny przebywających czasowo na leczeniu poza granicami kraju.

3. Wysokość zasiłku rodzinnego i formalności
Wysokość zasiłku?

Zasiłek rodzinny przysługuje (co miesiąc) na:

Wysokość zasiłku od 01.06.2002 do 31.05.2003 (M. P. z 2002 r., Nr 16, poz. 273):
* małżonka oraz na pierwsze i drugie dziecko
42.50 zł
* trzecie dziecko
52,60 zł
* każde kolejne dziecko
65,70 zł

Zasady szczeg?lne:
* Osobie samotnie wychowującej dziecko zasiłek rodzinny na to dziecko przysługuje w podw?jnej wysokości, jeżeli dziecku przysługuje zasiłek pielęgnacyjny. Osoba samotnie wychowująca dziecko to osoba stanu wolnego: panna, kawaler, rozwiedziona, rozwiedziony, wdowa lub wdowiec.
* Zasiłek rodzinny, kt?ry wypłacają Ośrodki Pomocy Społecznej, w szczeg?lnych przypadkach może mieć postać pomocy rzeczowej (np. ubrań, but?w, węgla).

Wymagane formalności i dokumenty

Z wnioskiem o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego może wystąpić:
* uprawniony,
* jego przedstawiciel ustawowy,
* inna osoba uprawniona do jego reprezentowania (np. rodzeństwa, wnuk?w),
* pracownik socjalny lub przedstawiciel organizacji społecznej (jeżeli uprawniony nie ma możliwości złożenia wniosku lub jego złożenie zaniedbuje).

Do wniosku należy dołączyć następujące dokumenty:
a) zaświadczenia o wysokości uzyskanych dochod?w - najczęściej będzie to zaświadczenie z właściwego urzędu skarbowego,
b) inne oświadczenia i dowody (np. oświadczenie o tym, że dziecko uczęszcza do szkoły).